کد مطلب:155184 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:252
اصلاح جامعه امر به معروف و نهی از منکر و اقامه عدالت اجتماعی
انگیزه دیگر قیام، عمل به تكلیف دینی امر به معروف و نهی از منكر و اقامه عدالت اجتماعی است. به احكام اسلامی عمل نمیشود و معطل گذارده شده است.
جامعه در فساد و ظلم و جهل غوطه ور است آمر به معروفی و ناهی از منكری باید تا با فریاد به تغییر اوضاع دست زند و جامعه را اصلاح كند. حضرت امام «ره» در این باره چنین فرموده است:
-سیدالشهدا سلام الله علیه از همان روز اول كه قیام كردند برای این امر، انگیزه شان اقامه ء عدل بود. فرمودند كه می بینید كه معروف عمل نمیشود. انگیزه این است كه معروف را اقامه كند و منكر را از بین ببرد. (صحیفه نور، ج 20 - ص 189).
پیامبران با كتاب و دلایل روش و معیار سنجش حق و باطل فرستاده شدند تا قسط و عدالت را در میان مردم برپا كنند. [1] .
وظیفه اصلی ائمه معصومین كه وارثان انبیا هستند - بنا بر زیارت مشهور وارث امام حسین (ع) وارث انبیا از آدم تا خاتم است. - نیز هدایت و رهنمونی مردم در بر پایی قسط و عدل خواهد بود. در حركت آگاهانه امام (ع) یكی از اهداف غایی، اقامها حكام اسلام، برقراری نظام قسط و عدل و آزادی و در نهایت استقرار حاكمیت اسلام است. موضعگیریهای ضد اسلامی نظام اموی و فساد اجتماعی و اداری و مالی حاكم و شیوع ظلم و استبداد و ترك امر به معروف و نهی از منكر و در یك كلمه نبودن عدالت و رواج منكر، عامل مهم حركت امام (ع) بود؛ چرا كه سكوت مطلق در برابر ظلم و فساد شایع بر خلاف تعلیمات اولیه اسلامی و به مثابه تأیید آن است. هدف امام (ع) هدف اصلاحی وسیع در سطح جامعه اسلامی آن روز برای حفظ حمایت دین شریف و برپائی شعایر ایمانی و اقامه اصول و ارزشهای انسانی خاصه ء عدل و آزادگی بوده است. امام حسین (ع) یك مصلح بزرگ دینی بود و به تعبیر امام خمینی «باید قیام بكند و خونش را بدهد تا اینكه این ملت را اصلاح كند» (صحیفه نور ج 2 ص 208).
عنصر امر به معروف و نهی از منكر اصلاح جامعه و اقامه عدل الهی بارها در كلمات امام (ع) آمده است و علت العلل قیام را تشكیل میدهد. با نگاهی دقیقتر، حتی بعد احیای سنت و بدعت ستیزی نیز در قالب امر به معروف و نهی از منكر می آید. امر به معروف و نهی از منكر گرچه در فقه و جزو ابواب فقهی مطرح است. اما بخشی صرفا فقهی نیست. واجب برتر و فریضه ای است كه مبنا پایه و اساس فرایض دیگر محسوب میشود. نقش كلیدی و حیاتی دارد كه حتی قوام و پایداری دین و شعایر ایمانی نیز در سایه آن است.
حضور این اصل مهم را در قرآن كریم و در روایات و احادیث منقول از معصومین (ع) بطور جدی می بینیم؛ حتی سبب عذاب و هلاكت اقوام گذشته، كه ذكر آنها در قرآن آمده، ترك این فریضه دانسته شده است. [2] .
قرآن، علت انقراض ملل و عدم برپایی كامل قوانین انبیای الهی را نبودن امر به معروف و نهی از منكر میداند. در آخرین وصیت حضرت علی (ع) خطاب به فرزندان و اهل بیت پاكشان چنین میخوانیم «امر به معروف و نهی از منكر را ترك نكنید كه اشرارتان بر شما مسلط می گردند و شما هر چه دعا كنید به هدف اجابت نمیرسد.». [3] .
تبلور عینی این اصل را در حركت امام حسین (ع) و سخنان و نامه های آن حضرت می بینیم. از سخنان آن حضرت خطاب به مروان بن حكم و در جواب پیشنهاد بیعت با یزید استفاده میشود كه اگر نهی از منكر نشود گرفتاریها بیشتر میشود. [4] .
در زیارات وداع كنارقبر مطهر جدش رسول خدا تأكید میكند كه بارخدایا من معروفها و نیكیها را دوست دارم و از منكرها و بدیها بیزارم. [5] .
دو سال پیش از مرگ معاویه، امام (ع) خطبه ای در منی ایراد كرد و در آن با خطاب قرار دادن همه مسلمانان و بلكه همه مردم -چه حضرت با جمله «اعتبروا ایها الناس...» آغاز سخن كرد و گویا همه انسانها را در همه زمانها و مكانها مورد خطاب قرار داده است نه گروه خاص و زمان و مكان خاصی را - به ذكر اهمیت امر به معروف و نهی از منكر پرداخت و تلویحا سهل انگاری و مسامحه آنان را در كوتاهی از انجام این تكلیف مهم دینی نكوهش كرد. امام (ع) ضمن اینكه آیاتی چند از كلام الله مجید را درباره این اصل مورد استناد قرار داد، چنین فرمود: «خداوند (در آیه سوره توبه «المؤمین و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنكر) در شمردن صفات مؤمنان از امر به معروف و نهی از منكر آغاز میكند و آن را فریضه و واجب میشمارد. چه میداند كه اگر آن اصل انجام گرفته و بر پاشود. همه واجبات از واجبات آسان تا فرایض سخت تر برقرار خواهد شد؛ بدین سبب كه امر به معروف و نهی از منكر دعوت و فراخوانی به اسلام است و نیز بازگرداندن حقوق ستمدیدگان بر آنان و مبارزه با ستمگران و توزیع عادلانه ثروتهای عمومی و غنیمتها و جمع آوری صدقات و مالیاتها از موارد صحیح و صرف آن در موارد درست است.» [6] .
این عبارت صریحا نشاندهنده این است كه در صورت برقراری امر به معروف و نهی از منكر، همه واجبات الهی از كوچك و بزرگ عملی خواهد شد و مشكلات جامعه اسلامی حل خواهد گردید. [7] به همین دلیل، امام (ع) از ابتدای قیام شكوهمند خود و در جای جای آن بر این اصل مهم تكیه، و آن را انگیزه قیام عرفی میكند. امر به معروف و نهی از منكری كه اگر برپا شود، جامعه، اصلاح، عدل، اقامه و دین شریف، احیا خواهد گشت. [8] .
جامعه در فساد و ظلم و جهل غوطه ور است آمر به معروفی و ناهی از منكری باید تا با فریاد به تغییر اوضاع دست زند و جامعه را اصلاح كند. حضرت امام «ره» در این باره چنین فرموده است:
-سیدالشهدا سلام الله علیه از همان روز اول كه قیام كردند برای این امر، انگیزه شان اقامه ء عدل بود. فرمودند كه می بینید كه معروف عمل نمیشود. انگیزه این است كه معروف را اقامه كند و منكر را از بین ببرد. (صحیفه نور، ج 20 - ص 189).
پیامبران با كتاب و دلایل روش و معیار سنجش حق و باطل فرستاده شدند تا قسط و عدالت را در میان مردم برپا كنند. [1] .
وظیفه اصلی ائمه معصومین كه وارثان انبیا هستند - بنا بر زیارت مشهور وارث امام حسین (ع) وارث انبیا از آدم تا خاتم است. - نیز هدایت و رهنمونی مردم در بر پایی قسط و عدل خواهد بود. در حركت آگاهانه امام (ع) یكی از اهداف غایی، اقامها حكام اسلام، برقراری نظام قسط و عدل و آزادی و در نهایت استقرار حاكمیت اسلام است. موضعگیریهای ضد اسلامی نظام اموی و فساد اجتماعی و اداری و مالی حاكم و شیوع ظلم و استبداد و ترك امر به معروف و نهی از منكر و در یك كلمه نبودن عدالت و رواج منكر، عامل مهم حركت امام (ع) بود؛ چرا كه سكوت مطلق در برابر ظلم و فساد شایع بر خلاف تعلیمات اولیه اسلامی و به مثابه تأیید آن است. هدف امام (ع) هدف اصلاحی وسیع در سطح جامعه اسلامی آن روز برای حفظ حمایت دین شریف و برپائی شعایر ایمانی و اقامه اصول و ارزشهای انسانی خاصه ء عدل و آزادگی بوده است. امام حسین (ع) یك مصلح بزرگ دینی بود و به تعبیر امام خمینی «باید قیام بكند و خونش را بدهد تا اینكه این ملت را اصلاح كند» (صحیفه نور ج 2 ص 208).
عنصر امر به معروف و نهی از منكر اصلاح جامعه و اقامه عدل الهی بارها در كلمات امام (ع) آمده است و علت العلل قیام را تشكیل میدهد. با نگاهی دقیقتر، حتی بعد احیای سنت و بدعت ستیزی نیز در قالب امر به معروف و نهی از منكر می آید. امر به معروف و نهی از منكر گرچه در فقه و جزو ابواب فقهی مطرح است. اما بخشی صرفا فقهی نیست. واجب برتر و فریضه ای است كه مبنا پایه و اساس فرایض دیگر محسوب میشود. نقش كلیدی و حیاتی دارد كه حتی قوام و پایداری دین و شعایر ایمانی نیز در سایه آن است.
حضور این اصل مهم را در قرآن كریم و در روایات و احادیث منقول از معصومین (ع) بطور جدی می بینیم؛ حتی سبب عذاب و هلاكت اقوام گذشته، كه ذكر آنها در قرآن آمده، ترك این فریضه دانسته شده است. [2] .
قرآن، علت انقراض ملل و عدم برپایی كامل قوانین انبیای الهی را نبودن امر به معروف و نهی از منكر میداند. در آخرین وصیت حضرت علی (ع) خطاب به فرزندان و اهل بیت پاكشان چنین میخوانیم «امر به معروف و نهی از منكر را ترك نكنید كه اشرارتان بر شما مسلط می گردند و شما هر چه دعا كنید به هدف اجابت نمیرسد.». [3] .
تبلور عینی این اصل را در حركت امام حسین (ع) و سخنان و نامه های آن حضرت می بینیم. از سخنان آن حضرت خطاب به مروان بن حكم و در جواب پیشنهاد بیعت با یزید استفاده میشود كه اگر نهی از منكر نشود گرفتاریها بیشتر میشود. [4] .
در زیارات وداع كنارقبر مطهر جدش رسول خدا تأكید میكند كه بارخدایا من معروفها و نیكیها را دوست دارم و از منكرها و بدیها بیزارم. [5] .
دو سال پیش از مرگ معاویه، امام (ع) خطبه ای در منی ایراد كرد و در آن با خطاب قرار دادن همه مسلمانان و بلكه همه مردم -چه حضرت با جمله «اعتبروا ایها الناس...» آغاز سخن كرد و گویا همه انسانها را در همه زمانها و مكانها مورد خطاب قرار داده است نه گروه خاص و زمان و مكان خاصی را - به ذكر اهمیت امر به معروف و نهی از منكر پرداخت و تلویحا سهل انگاری و مسامحه آنان را در كوتاهی از انجام این تكلیف مهم دینی نكوهش كرد. امام (ع) ضمن اینكه آیاتی چند از كلام الله مجید را درباره این اصل مورد استناد قرار داد، چنین فرمود: «خداوند (در آیه سوره توبه «المؤمین و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنكر) در شمردن صفات مؤمنان از امر به معروف و نهی از منكر آغاز میكند و آن را فریضه و واجب میشمارد. چه میداند كه اگر آن اصل انجام گرفته و بر پاشود. همه واجبات از واجبات آسان تا فرایض سخت تر برقرار خواهد شد؛ بدین سبب كه امر به معروف و نهی از منكر دعوت و فراخوانی به اسلام است و نیز بازگرداندن حقوق ستمدیدگان بر آنان و مبارزه با ستمگران و توزیع عادلانه ثروتهای عمومی و غنیمتها و جمع آوری صدقات و مالیاتها از موارد صحیح و صرف آن در موارد درست است.» [6] .
این عبارت صریحا نشاندهنده این است كه در صورت برقراری امر به معروف و نهی از منكر، همه واجبات الهی از كوچك و بزرگ عملی خواهد شد و مشكلات جامعه اسلامی حل خواهد گردید. [7] به همین دلیل، امام (ع) از ابتدای قیام شكوهمند خود و در جای جای آن بر این اصل مهم تكیه، و آن را انگیزه قیام عرفی میكند. امر به معروف و نهی از منكری كه اگر برپا شود، جامعه، اصلاح، عدل، اقامه و دین شریف، احیا خواهد گشت. [8] .
[1] قرآن كريم، سوره حديد. آيه 25: لقد ارسلنا رسلنا و انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط و انزلنا الحديد فيه بأس شديد... .
[2] براي نمونه رك: هود / 116 - مائده / 79.
[3] نهج البلاغه علي (ع) ترجمه و شرح فيض الاسلام.
[4] رك: پي نويس شماره 11.
[5] رك: سخنان حسين بن علي (ع) صص 20 و 22 به نقل از مقتل خوارزمي ج 1، ص 186 - مقتل عوالم، ص 54.
[6] فبدأ الله بالامر بالمعرفو و النهي عن المنكر فريضة منه لعلمه بانها اذا اديت و اقيمت استقامت الفرائض كلها هينها و صعبها و ذلك ان الامر بالمعروف و النهي عن المنكر دعاء الي الاسلام مع رد المظالم و مخالفة الظالم و قسمة الفي و الغنائم و اخذ الصدقات من مواضعها وضعها في حقها... ولايت فقيه. حضرت امام خميني. ص 125- نيز: بحار الانوار - مجلسي - ج 100 - ص 79.
[7] البته بايد گفت امر به معروف و نهي از منكر در اين سطح وسيع كه برقراري عدالت اجتماعي و ريشه كني ظلم و فساد و اصلاح دين و جامعه را به دنبال خواهد داشت تنها با امر به معروف و نهي از منكر زباني آن هم فردي، امكان پذير نيست. بلكه دستگاه منظمي را مي طلبد كه با برنامه ريزي و سازماندهي دقيق به اين مهم دست يازد و به همين خاطر است كه برقراري حكومت اسلامي را بايد يكي از مصداقهاي عمده و مهم امر به معروف دانست كه در سايه آن ساير معروفها اقامه و از مناهي بازداشته ميشود.
[8] امام در وصيتنامه اش خطاب به محمد حنيفه قيام خود را «اصلاحي» و خود را مصلح ناميده است و بر خواست خود مبني بر امر به معروف و نهي از منكر تصريح كرده است. رك: پي نويس شماره 12. در جاي ديگر امام (ع) خطاب به سپاهيان حر با استناد به حديثي از حضرت رسول (ص) به بررسي مفاسد و جنايتهاي حكومت بني اميه پرداخته و انگيزه قيام خود را نهي از منكر مي شمارد. رك: پي نويس شماره 14. نيز پس از ورود به كربلا در اولين خطبه در جمع ياران و اهل بيت خود ميگويد: «مگر نمي بينيد كه به حق عمل نميشود و از باطل جلوگيري نمي گردد.» الا ترون الي الحق لا يعمل به والي الباطل لا يتناهي عنه. رك: پي نويس شماره 15.